رقومی سازی یا دیجیتایز به نقشه‌هایی گفته می‌شود که با استفاده از روش‌های رقومی سازی تولید و به فرم رقومی ذخیره خواهند شد.
رقومی سازی به دو صورت رستری و برداری صورت می‌گیرد و اطلاعات توصیفی که در نقشه‌ها وجود دارد به عوارض نقشه اضافه می‌شود.
در واقع ﻋﻤﻞ رقومی سازی (دیجیتایز) به روش‌های متنوعی با استفاده از دستگاه‌های مختلف که هر کدام از ویژگی‌های سخت‌افزاری و نرم افزاری اختصاصی برخوردار هستند انجام می‌شوند. با ما در این مقاله همراه شوید تا درباره این روش‌ها، هر آنچه که نیاز دارید را آگاهی پیدا کنید. یکی از نرم افزار های رقومی سازی نقشه ها arc gis می باشد.
انواع روش رقومی سازی
روش‌های رقومی سازی به صورت کلی به چهار روش قابل انجام است که در ادامه هر یک از این روش‌ها را به صورت اختصار توضیح خواهیم داد.
رقومی سازی دستی یا مستقیم:
در روش رﻗﻮﻣﯽ ﺳﺎزی دﺳﺘﯽ یا مستقیم که جز قدیمی‌ترین روش‌های رقومی سازی است اپراتور از یک میز دﯾﺠﯿﺘﺎﯾﺰر استفاده می‌کند و به کمک یک کرسر (Cursor) به صورت دستی که بسیار زمان‌بر و طاقت‌فرسا می‌باشد تمامی المان‌ها و عوارض نقشه را ردیابی کده و تمام داده‌ها ذخیره و ثبت می‌شود که در نهایت یک فایل رقومی با فرمت برداری یا وکتور خواهد بود.
رقومی سازی با استفاده از اﺳﮑﻨﺮ:
در روش دیجیتایز با استفاده از اسکنر تمامی المان‌ها و عوارض به صورت نقطه به نقطه با خطوط موازی و مرتب اسکن می‌شوند و در این روش تمامی مختصات به صورت خودکار ذخیره و ثبت خواهند شد در نهایت یک فایل رقومی با فرمت رستری یا شبکه‌ای خواهد بود. لازم به ذکر است که این روش مرحله پیش نیاز برای دیگر روش‌ها نیز به حساب می‌آید.
رقومی سازی از روی ﺻﻔﺤﻪ مانیتور:
در روش دیجیتایز از روی صفحه مانیتور که همانند روش دستی یا مستقیم است با این تفاوت که ابتدا نقشه با استفاده از روش اسکنر، اسکن شده و در ادامه عوارض و المان‌ها از روی صفحه مانیتور شروع می‌شود و اپراتور با قرار دادن کرسر (Cursor) روی عوارض و المان‌ها این مختصات را ترسیم می‌نماید.
ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻮدﮐﺎر ﯾﺎ ﻧﯿﻤﻪ ﺧﻮدﮐﺎر رﺳﺘﺮ ﺑﻪ ﺑردار:
در روش دیجتایز با تبدیل خودکار یا نیمه خودکار رستر به بردار به وسیله نرم‌افزارهایی همچون Raster to Vector Conversion Toolkit، RasterVect ، Scan2CAD و… انجام می‌شود برای همین منظور در ابتدا نقشه رستر فراخوانی می‌شود و با توجه به برنامه‌های تعبیه شده در این نرم‌افزارها، المان‌ها و عوارض به صورت برداری رسم شده و مختصات به صورت برداری ذخیره و ثبت می‌شوند.
مزایای رقومی سازی چیست؟
رقومی سازی نقشه ها مزایای زیادی دارد. امروزه به دلیل اینکه اغلب سازمان‌ها از سیستم اطلاعات جغرافیایی بهره می‌گیرند و از سیستم رایانه برای تهیه نقشه استفاده می‌کنند به همین خاطر در اولین قدم نیاز به تبدیل اطلاعات نقشه‌ها از حالت غیر رقومی و خطی (نقشه‌های سنتی کاغذی و…) به داده‌های رقومی سازی شده سازگار با رایانه است که با استفاده از تکنیک‌هایی که در بالا توضیح داده شد این کارها صورت می‌گیرد.
با توجه به اینکه استفاده از نقشه‌های رقومی سازگار با رایانه بسیار در زمان، هزینه و تکرر برداشت از داده‌ها صرفه جویی همراه با دقت بالا انجام می‌شود و به همین دلیل با انجام رقومی کردن نقشه‌ها از انجام دوباره کارهای برداشت و هزینه‌های سنگین جلوگیری به عمل می‌آید و با هزینه‌های بسیار کمتر می‌توانید نقشه‌های رقومی را به روز رسانی و در فایل‌های سازگار با رایانه ثبت و ذخیره کرد و در زمان انجام این مکانیزم بسیار با سرعت بیشتری کارها را پیش برد.
با توجه به اینکه در نقشه‌های سنتی کاغذی از واحدهای انگلیسی و لاتین در سیستم متریک استفاده شده است با رقومی کردن نقشه‌ها به راحتی می‌توان واحدهای اندازه‌گیری انگلیسی و لاتین را به سیستم متریک منتقل کرد.
به صورت کلی و عمده رقومی سازی در شش مرحله انجام می‌شود که در ادامه هر یک از این مراحل را به اختصار توضیح خواهیم داد.
1. آماده‌سازی امکانات و منابع
در قدم اول باید تمامی مدارکی که برای شروع و وارد کردن در رقومی سازی نیاز است را مورد تحلیل و بررسی قرار داد و این مدارک را از نظر استانداردها و مختصات رقومی مورد ارزیابی قرار گیرند و میزان بودجه و سرمایه مورد نیاز برای رقومی کردن نقشه‌ها تعیین شود همچنین محدودیت‌ها، نرم‌افزارها، سخت‌افزارهای مورد نیاز به همراه اپراتور و میزان دستمزد مشخص شود.
2. پیش‌نویس مدارک و اسناد موجود
بعد از آماده‌سازی امکانات و منابع برای اطمینان از ثبت و ذخیره درست اطلاعات و آگاهی نسبت به مراحلی که مورد نیاز نیست باعث افزایش سرعت رقومی سازی می‌شود، چرا که امروزه تمامی عوارض روی نقشه‌ها به خوبی رسم شده و برای انجام رقومی کردن نقشه‌ها نیاز به تعیین روش دیجیتایز است که وقتی روش مد نظر مشخص شود هم به بهبود روند انجام کار و هم سرعت آن را افزایش می‌دهد.
برای اینکه هیچ‌گونه ابهامی در انجام کار وجود نداشته باشد تمامی نقاط ویژه همچون تقاطع راه‌ها نشانه‌گذاری می‌شوند. با تعیین لایه‌های مختلف با کیفیت نسبت به نقشه‌های چاپ شده میزان دقت را بالا می‌برد و روند کیفی انجام کار بالا می‌رود برای همین منظور از یکسری نقاط کنترل که مختصات آنها از قبل تعیین و علامت‌گذاری شده است روند انتقال المان‌ها و عوارض را برای رقومی سازی مناسب و کارآمد می‌نماید.
3. تنظیم کردن دیجیتایزر
برای اینکه کارایی و سرعت رقومی سازی به بالاترین حد خود برسد نیاز به تنظیم کردن دیجیتایزر از نظر موقعیت و مکان می‌باشد چرا که این کار باعث می‌شود در صورت قرارگیری نقشه بر روی دیجیتایزر محدوده منوها و فرمان‌های توصیفی به صورت مجزا صورت پذیرد و برنامه به خوبی متوجه شود که مختصات نقطه‌ی که در حال ذخیره آن هستیم آیا در درون محدوده نقشه قرار دارد و با توجه به نقاط کنترلی که در مرحله قبل تعبیه شده است به صورت خودکار وارد سیستم خواهد شد.
4. رقومی سازی عوارض نقطه‌ای
در این مرحله با توجه به اینکه در نقشه‌های سنتی کاغذی عوارض نقطه‌ای به شکل نماد مورد استفاده قرار می‌گیرند، به همین خاطر برای بالا بردن رقومی کردن نقشه نیاز است که عارضه محل نقطه تعبیه شده توسط نماد مخصوص رقومی شده و مختصات مورد نظر نیز به درستی ذخیره و ثبت شود.
5. وارد کردن اطلاعات توصیفی
با توجه به این اطلاعات توصیفی اغلب در پایگاه داده ثبت و ذخیره می‌شود باید به هنگام رقومی سازی، شناسه اختصاصی هر عارضه با اطلاعات توصیفی در سیستم معرفی شود تا داده‌های مکانی و اطلاعات توصیفی به خوبی با هم ارتباط برقرار نمایند. شایان ذکر است درج اطلاعات توصیفی هم می‌تواند به صورت هم‌زمان، قبل یا بعد از رقومی کردن عوارض در پایگاه داده صورت پذیرد.
6. ویرایش و اصلاح داده‌های وارد شده
با توجه به انجام 5 مرحله قبل در صورت هرگونه خطا و اشتباه می‌توان در سه مرحله شناسایی خطا، مشخص نمودن موقعیت عوارض دارای خط و برطرف ساختن آن، اطلاعات رقومی را به درستی ویرایش و اصلاح کرد. برای انجام رقومی سازی حتماً باید اطلاعات رقومی وارد شده درست و بدون هیچ گونه خطا و اشتباهی باشد.